در سال‌هایی که تحت تاثیر تحریم‌های اقتصادی آمریکا، میزان فروش نفت ایران در بازارهای بین المللی کاهش یافته، یکی از اصلی ترین رویکردهای دولت، استفاده از ظرفیت صادرات غیر نفتی بوده است. در سال‌های گذشته بخش مهمی از ارز مورد نیاز کشور برای واردات کالاهای اساسی از طریق صادرات غیرنفتی به دست آمده و هرچند در دوره شیوع کرونا، میزان تجارت ایران نیز مانند بسیاری از دیگر کشورهای جهان کاهش یافت اما در دو ماهه ابتدایی سال جاری، بار دیگر روند صعودی صادرات آغاز شده است.
با این وجود صحبت‌های فعالان اقتصادی ایران نشان می‌دهد که صادرات ایران با دو تهدید همزمان مواجه است. از سویی در سال‌های گذشته تنوع بازارهای صادراتی کشور به شدت کاهش یافته و با حذف چین، عراق، امارات متحده عربی، ترکیه و افغانستان، عملا میزان صادرات ایران به سایر کشورها بسیار ناچیز است. از سوی دیگر با وجود آنکه صادرات غیرنفتی ایران جدا از فروش نفت خام تحلیل می‌شود اما بخش مهمی از این سبد صادراتی همچنان در اختیار متشقات نفتی است و همین موضوع امکان فعالیت در سایر حوزه‌ها از جمله صادرات محصولات کشاورزی را محدود کرده است.
جمشید نفر – رییس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران – در این باره گفته که نه میزان صادرات محصولات کشاورزی رضایت بخش است و نه بررسی آمارها نشان می‌دهد که ما به تراز تجاری مثبت در این حوزه نزدیک هستیم.
او به سایت اتاق بازرگانی تهران گفته است: اگرچه تجارت با کشورهای همسایه همواره یک فرصت و ظرفیت ایده‌آل برای کشور است و بازار این کشورها در هر شرایطی می‌تواند کمک حال رشد تجارت خارجی ایران باشد، اما این وضعیت، خطراتی را نیز به همراه دارد و در صورت وقوع تنش‌های ناگهانی در روابط سیاسی با این کشورها یا چالش‌های متقابل اقتصادی، ممکن است این حجم از بازار صادراتی ایران به کلی حذف شود و جبران آن به راحتی صورت نگیرد.
وی با تاکید بر اینکه کشور، نیاز به تنوع بازار و کالاهای صادراتی دارد، افزود: اینکه چرا تجارت خارجی ایران طی سال‌های گذشته محدود به چند بازار خاص شده و مشتقات نفتی بیشترین سهم در سبد صادرات غیرنفتی کشور را دارد، عمدتا ناشی از تحریم‌های خارجی و وضعیتی است که بر بخش تجارت کشور تحمیل شده‌است.
رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران با اعلام اینکه طی سال گذشته، تراز منفی تجاری در بخش کشاورزی به ۵ میلیارد دلار رسید، افزود: این کارنامه برای کشوری پهناور به مانند ایران و دارای چهار فصل آب و هوایی، قابل قبول نیست و نشان‌دهنده این است که در سطح مدیریتی کشور، به مقوله کشاورزی و استفاده از ظرفیت‌های این بخش در راستای تحول اقتصادی به خوبی پرداخته نشده‌است.
به گفته جمشید نفر، چالش خطرناک کنونی در بخش کشاورزی، بحران کمبود آب است که اگر در سطح کلان کشور به رفع آن پرداخته نشود، اقتصاد کشور را با تهدید جدی رو به رو خواهد کرد.
مهدی علیپور – عضو سابق اتاق بازرگانی ایران – نیز در گفت و گو با ایسنا می‌گوید: بعد از شیوع ویروس کرونا، میزان سخت گیری کشورها در رابطه با اصول بهداشتی بسیار بالا رفته و این برای صادرکنندگان محصولات کشاورزی ایرانی که برای سال‌های طولانی به شیوه سنتی محصولات خود را وارد بازار می‌کردند یک تهدید جدی به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: در کنار آن، برای عمل به پروتکل‌های بهداشتی و تضمین سلامت محصولات، ما نیاز به کامیون‌های یخچال داریم که متاسفانه تعداد آنها در کشور بسیار پایین است و با توجه به محدودیت در واردات و افزایش تقاضا در ماه‌های اخیر، رقم کرایه آنها به شدت بالا رفته است. اگر بناست در این بازار حضور قدرتمند داشته باشیم، باید مقدمات این چنینی در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم شوند.
