- حسام مهدوی – در دل تهران، پایتختی که شبهایش پرنور و پرهیاهوست، هنوز کوچهها و محلههایی پیدا میشوند که حتی اسم «فیبر نوری» برایشان غریبه است. جوانهایی که در این خانهها رویای استارتاپ و هوش مصنوعی در سر میپرورانند، شبها با قطع و وصل شدن اینترنت دستوپنجه نرم میکنند و بارها مجبور میشوند فایلها و پروژههایشان را برای بار چندم آپلود کنند. سرعت پایین، قطعیهای مکرر و هزینههای بالا، چنان دستوپای کاربران را بسته که انگار در مسابقهای جهانی شرکت کردهاند، اما با کفشهای پاره و بندهای باز.
حالا تصور کنید بیرون از تهران، در شهرستانها و روستاها، وضع چطور است؟
دانشآموزانی که برای شرکت در کلاسهای آنلاین باید روی پشتبام بروند، کارآفرینانی که نمیتوانند فروشگاه اینترنتی خود را درست مدیریت کنند و پژوهشگرانی که برای بارگیری یک مقاله علمی ساعتها صبر میکنند. در جهانی که ثانیهها ارزشمند شدهاند، ایران هنوز در دقیقههای از دسترفتهاش غرق است.
یک گام جهانی، ده گام داخلی؟
دنیا در حال عبور از اینترنت نسل چهارم و رفتن به سمت ۵G و حتی اینترنت ماهوارهای است. شرکتهای بزرگ مثل OpenAI، Google و Microsoft هر روز مدلهای پیشرفتهتر هوش مصنوعی عرضه میکنند؛ مدلهایی که برای آموزش و پردازش به زیرساختهای پرقدرت نیاز دارند. اما در ایران، حتی دسترسی به یک اینترنت پایدار و سریع، هنوز برای بسیاری از مردم یک رؤیای دوردست است.
فرصتهایی که دود میشوند
محمدحسین، ۲۶ ساله، توسعهدهنده نرمافزار در تهران است. او میگوید: «گاهی برای آپلود یک پروژه ساده باید چند ساعت صبر کنم. مشتری خارجی که نمیتواند منتظر بماند. همین میشود که فرصتهایم یکییکی از دست میروند.»
زهرا، معلم خصوصی زبان در یک شهر کوچک، میگوید: «سر کلاس آنلاین هر پنج دقیقه قطع میشود. شاگردها خسته میشوند و من هم اعتبارم را از دست میدهم.»
این داستانها فقط نمونهای کوچک از بحران بزرگی است که مثل بختکی روی آینده اقتصادی و علمی کشور سایه انداخته.
یک کشور، دو سرعت؟
در بسیاری از کشورها، اینترنت فیبر نوری به خانهها و کسبوکارها رسیده و سرعتهایی بالاتر از یک گیگابیت بر ثانیه ارائه میدهد. اما در ایران، حتی در محلههای مرکزی پایتخت، بسیاری از ساختمانها زیرساخت لازم را ندارند. تازه اگر فیبر نوری فراهم شود، تعرفهها و هزینهها چنان بالا هستند که برای خیلیها عملاً دستنیافتنی میشود.
هوش مصنوعی: قطاری که ایران جاماند؟
مسیر پیشرفت در حوزههایی مثل هوش مصنوعی، نیاز به دادههای عظیم و پردازش سریع دارد؛ چیزی که بدون اینترنت پرسرعت ممکن نیست. وقتی مدلهای بزرگ زبانی، بینایی ماشین و یادگیری عمیق نیاز به اتصال پایدار و توان پردازشی دارند، کشوری که هنوز درگیر سرعتهای پایین و شبکههای ضعیف است، چطور میتواند در این رقابت جهانی سهمی داشته باشد؟
کارشناسان میگویند توسعه اینترنت فیبر نوری باید یک اولویت ملی شود، نه پروژهای پرهزینه و محدود به برخی نقاط خاص. علاوه بر آن، سیاستهای کلان باید بهسمتی بروند که سرمایهگذاری بخش خصوصی و نوآوریهای فناورانه تشویق شود، نه سرکوب. بدون اینها، فاصله ایران با جهان هر روز بیشتر میشود.
در جهانی که حتی کودکان با هوش مصنوعی سروکار دارند و کسبوکارهای کوچک با الگوریتمها توسعه مییابند، نمیتوان با اینترنت کند و محدود، چشم به آیندهای روشن داشت. پرسش اصلی این است: آیا ایران به این قطار پرسرعت جهانی خواهد رسید، یا باید از پنجره قطار عبور فرصتها را تماشا کند؟
