این پرسش برای جامعه سرگردان بیکاران به وجود آمده است که تکلیف هزاران نفری که به دلیل رکود اقتصادی از انتهای سال گذشته تا امروز، گروه گروه بیکار شده‌اند یا خواهند شد، چیست؟
به گزارش پایگاه خبری و اطلاع رسانی”پرونده” به نقل از ایلنا، ۱۸ فروردین چنین پیامکی به تلفن همراهش رسید: «درخواست شما در سامانه بیمه بیکاری با موفقیت ثبت گردید. ادامه فرایند متعاقبا اعلام خواهد شد. کد رهگیری: …». آبان رو به پایان است و هنوز درخواست برقراری مقرری بیکاری این فرد اجابت نشده است. تا این لحظه علاوه بر پیامک ۱۸ فروردین، ۶ پیامک دیگر هم بر روی نمایشگر تلفن همراهش ظاهر شده است. آخرین پیامک اما مربوط به ۲۴ مهر است: «کاربر گرامی با درخواست شما موافقت شد.» انتهای پیامک هم آدرس سامانه جامع روابط کار قرار گرفته است؛ البته این به معنای پایان کار نیست. آبان رو به پایان است و این «متقاضیِ عزیز» مانند هزاران و شاید صدها هزار نفر دیگر، همچنان اندرخم کوره راه بیمه بیکاری است. با تعجب می‌گوید: «تازه پس از ۸ ماه “روابط پیامکی” از کارشناس تامین اجتماعی که در سامانه ۱۴۲۰ پاسخ سوال می‌دهد، شنیده‌ام که باید با مدارک به شعبه تامین اجتماعی مراجعه کنم تا معرفی‌نامه صادر کنند و سوابق بیمه‌ام را احراز کنند؛ درحالیکه ۱۷ شهریور کارشناس اداره کار، پایان قردادم را تایید کرد و ۲۴ مهر یعنی روزی که وزارت کار پیامک موافقت نهایی را صادر کرد، نماینده شعبه تامین اجتماعی با “اتمام قرارداد به شرط احراز سابقه تا تاریخ اخراج و داشتن سایر شرایط قانونی” موافقت کرد.»
با این حال از زمانی که در چند نوبت از شهرستان محل زندگی‌اش راه شعبه تامین اجتماعی را برای نهایی کردن کار پیموده، فهمیده است که هزاران نفر دیگر مانند او از ۵ صبح پشت در شعبه تامین اجتماعی صف می‌کشند. شاید فکر کنید که این از قلم گرفته‌شدگان سیستم بیمه بیکاری، برای آن ۳ ماه مقرری (اسفند، فروردین و اردیبهشت) در این سرما صف می‌کشند و با پایان یافتن تعطیلی‌هایی که دولت از اسفند ماه سال گذشته به دلیل نگرانی از موج اول شیوع کرونا، به اجبار به آن‌ها تن داد، دیگر به سر کار بازگشته‌اند؛ اما اشتباه برداشت کرده‌اید؛ بیشتر اینها افرادی هستند که نه حقوق بیکاری آن ۳ ماه را دریافت کرده‌اند و نه کاری پیدا کرده‌اند.
بیهوده امیدوار شدن متقاضیان بیمه بیکاری
در واقع آن‌ها می‌خواهند تا مانند فردی که به شکل عادی به دلایل بیکار شده است، از حقوق بیکاری استفاده کنند. مطابق قانون بیمه بیکاری، متقاضیان دریافت حقوق یا همان مقرری بیکاری، باید شرایطی را داشته باشند: حداقل ۶ ماه سابقه بیمه‌پردازی و حداقل ۱ سال سابقه کار در آخرین کارگاه. اگر متقاضیان ۱ روز کمتر از این ۱۲ ماه، سابقه داشته باشند، مشمول دریافت حقوق بیکاری نمی‌شوند. ظهور هولناک کرونا و تشکیل صفی بی‌انتها از بیکاران، این تلقی را برای جامعه بیکاران بیمه شده‌ی سازمان تامین اجتماعی به وجود آورد، که تمام آن‌ها به هر دلیلی که در سال‌های شیوع کرونا در کشور بیکار می‌شوند، می‌توانند از این حقوق «بخور و نمیر» تا مدتی که کار پیدا می‌کنند، استفاده کنند. انتشار خبر اختصاص پنج هزار میلیارد تومان از ۱ میلیون یورو منابع صندوق توسعه ملی برای تخصیص در حوزه بیکاری و درمان، این گمانه را بیشتر هم تقویت کرد.
امروز که آب از آسیاب افتاده است و بر اساس اعلام دولت، ۷۲۰ هزار نفر مشمول دریافت مقرری بیکاری برای اسفند، فروردین و اردیبهشت شدند، اما این پرسش برای جامعه سرگردان بیکاران به وجود آمده است که تکلیف هزاران هزار نفری که به دلیل رکود اقتصادی از انتهای سال گذشته تا امروز، گروه گروه بیکار شده‌اند یا خواهند شد، چیست؟
امروز همان زمان بحران است
این بیکاران می‌گویند: «سال‌های سال حق بیمه پرداخت کردیم تا در زمان بحران دست‌مان را بگیرد. امروز همان زمان است؛ وانگهی آن زمان که گفتند فعلا همین چند صد هزار تومان تا ۱ میلیون تومان را برای این ۳ ماه دریافت کنید، باید به این هم فکر می‌کردند، که عده‌ای همچنان بیکار می‌مانند و تعداد زیادی هم به متقاضیان بیمه بیکاری اضافه می‌شوند.»
بر مبنای آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، از خرداد بخش عمده‌ای از این ۷۲۰ هزار نفر، مشغول به کار شده‌اند و طبق اطلاعات ثبتی، تقریباً ۱۹۳ هزار نفر همچنان بیکار هستند. طبیعی است که افزون بر این ۷۲۰ هزار نفر، در ماه‌های گذشته عده زیادی به دلایل «غیر ارادی» از کار بیکار شده‌اند. به نظر می‌رسد که بیکاری این عده در میان هیاهوی اختصاص ۱ میلیون یورو از محل صندوق بیمه بیکاری برای ۳ ماه پرداخت حقوق بیکاری و… گم شد.
ارزیابی از اینکه در سال جاری چه تعداد بیمه شده سازمان تامین اجتماعی که واجد شرایط دریافت مقرری بیکاری هستند، بیکار شده‌اند، وجود ندارد اما تنها تعداد افرادی که از جمع این ۷۲۰ هزار نفر همچنان نیازمند دریافت حقوق بیکاری هستند، منتشر شده است. وزارت کار همچنین اعلام نکرده است که چه تعداد از این افراد مجدد بیکار شده‌اند.
بیکاران در به در به دنبال حقوق بیکاری
فرد بیکاری که این نوشتار را با روایت او آغاز کردیم، با اشاره به نگرانی‌های خود، که در ذهن افرادی مانند او، رسوب کرده است، می‌گوید: «همه فکر می‌کردیم که منابع کافی برای حمایت از نیازمندان به حقوق بیکاری وجود دارد؛ اما آرام آرام می‌شنیدیم که آن ۵ هزار میلیارد تومانی که از محل ۱ میلیارد یورو صندوق توسعه ملی برای مصرف در صندوق بیمه بیکاری در بوق و کرنا کرده بودند، در حال کوچک شدن است. عددی که باید به حساب متقاضیان می‌نشست هم ناچیز شد. من آن اوایل (فروردین و اردیبهشت) ۲ ماه حقوق بیکاری دریافت کردم؛ به ازای هر ماه ۱ میلیون تومان. اوایل که گفتند که این «علی‌الحساب» است و بازهم واریز می‌شود؛ اما تا امروز که ما بیکاران در به در به دنبال حقوق بیکاری هستیم، ریالی را دریافت نکرده‌ایم. اینها به کنار، از ما می‌خواهند که پس از چند ماه معطلی به شعبه مراجعه کنیم. اینکه می‌گویند «دلیل حضور شما این است که کارشناس فنی شعبه هنوز سوابق را بررسی نکرده است و سوابق باید جمع شوند» چه توجیهی دارد؟! اگر لایق ماه‌ها معطلی بودیم چرا از ابتدا اعلام نکردند تا برای قرار گرفتن در صف بیمه بیکاری از زندگی خود نیفتیم؟
معطلی‌ها را پاسخگو باشند
او به نگرانی دیگر خود هم اشاره می‌کند: «من ۲۴ مهر پیامک موافقت با درخواست برقراری بیمه بیکاری را دریافت کردم؛ اما در این بیش از یک ماه هنوز معطل صدور تاییدِ فنی شعبه تامین اجتماعی هستم؛ اما هنوز بسیاری وجود دارند که چند ماه پیش از من این پیامک را دریافت کرده‌اند و موفق به دریافت حقوق خود نشده‌اند. اگر کار آن‌ها که پیش از من به رسمیت شناخته شده‌اند، تا این اندازه تاخیر دارد؛ کار من و مانند من به کجا می‌رسد؟! و بعد کار افرادی که بعد از ما در این صف قرار می‌گیرند، به کجا می‌رسد؟! اگر منابع کافی را در اختیار ندارند، اعلام کنند، تا علی‌رغم نیاز مالی و میل باطنی، از دریافت حقوق بیکاری انصراف بدهیم. می‌دانم افرادی هستند که به ۱ ریال این پول هم نیاز دارند و عده‌ای هم می‌خواهند که یکبار هم که شده از بیمه بیکاری خود استفاده کنند؛ چراکه با این وضع به نظر نمی‌رسد که هیچ زمان دیگری قادر به استفاده از آن باشند. متاسفانه این معطلی‌ها و امروز و فردا کردن‌ها ما را از صرافت بیمه بیکاری انداخته است؛ درحالیکه فقط حق خود را درخواست می‌کنیم؛ مانند بیکاران تمام کشورها. پس اگر این حق ما هست، آن را پرداخت کنند و این معطلی‌ها را پاسخگو باشند.»
سه گروه، محروم از بیمه بیکاری
در کنار گروهی که مستحق دریافت بیمه بیکاری هستند؛ اما نامشان از فهرست متقاضیان جا مانده است، عده‌ای هم وجود دارند که آن‌ها را به عنوان کارگران شاغل در مشاغل غیررسمی می‌شناسیم. از آنجا که این عده مشمول قانون کار و تامین اجتماعی نیستند، از حقوق ناچیز بیمه بیکاری هم بهره‌مند نمی‌شوند. گروهی دیگر هم وجود دارند که به دلیل اینکه کارفرما آن‌ها را بیمه نمی‌کند یا اینکه «خود اشتغال» محسوب نمی‌شوند، خود را به صورت اختیاری بیمه کرده‌اند. تمام این سه گروه تا آخر عمر از بیمه بیکاری بهره‌ای نمی‌برند و همین حداقل را هم به چشم نمی‌بینند.
بنابراین در کنار افرادی که برای دریافت بیمه بیکاری صف می‌کشند و محروم می‌مانند، نباید این گروه‌ها را هم فراموش کرد. به نظر می‌رسد که قانونگذار باید پوسته سخت و انعطاف‌ناپذیر، قانون بیمه بیکاری را بشکافد و این گروه‌ها را هم مورد حمایت قرار دهد؛ هرچند که این حمایت نیازمند پیش‌بینی بار مالی و البته تخصیص منابع پایدار برای آن است، تا به سرنوشت صندوق بیمه بیکاری که امروز بیش از هر زمانی برای حمایت از بیکاران بیمه شده اجباری سازمان تامین اجتماعی دچار بی‌ثباتی مالی است، دچار نشود.
ظاهرا این صندوق زیر فشار اقتصادی کرونا، خم شده و تاب آوری خود را از دست داده است؛ چه بسا که این صندوق ناهماهنگ با شرایط بحرانی، در سال‌های آینده نیازمند کمک بشود؛ چراکه سهم ۳ درصدی صندوق بیمه بیکاری از ۳۰ درصد حق بیمه کارگران کفاف مصارف رو به رو رشد آن را نمی‌دهد. پیشتر مصطفی سالاری (مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی) از ارئه فرمولی به دولت برای حمایت از صندوق بیمه بیکاری خبر داده بود؛ فرمولی که اگر مورد تایید دولت قرار گرفته باشد، تامین بخشی از منابع پرداخت حقوق بیکاری را که مربوط به خرداد تا مهرماه بود، از محل منابع عمومی فراهم می‌کرد.
بیکاران در اندوه کسری منابع صندوق بیمه بیکاری
بر اساس این فرمول، میانگین مقرری‌بگیران پنج سال قبل صندوق بیمه بیکاری محاسبه می‌شد تا پرداخت مقرری برای این تعداد، برعهده تامین اجتماعی باقی بماند؛ اما برای مازاد بر این تعداد مقرری بگیر، ۸۵ درصد از منابع آن را دولت و ۱۵ درصد دیگر را سازمان تامین اجتماعی از محل منابع داخلی خود فراهم کند. آنگونه که سالاری اعلام کرده بود، از آبان ماه یعنی ماه جاری، سازمان مانند سال‌های گذشته منابع پرداخت مقرری بیکاری را فراهم می‌کند؛ اما موضوع این است که هیچ کس چشم‌انداز تاثیرهای کرونا بر تعطیلی‌های کسب و کارها را نمی‌داند؛ این امر آینده را برای شاغلان بیمه‌پرداز و سازمان تامین اجتماعی تاریک و نگران‌کننده می‌سازد؛ به ویژه برای بیکارانی که همین امروز هم در اندوه کسری منابع صندوق بیمه بیکاری می‌سوزند.
گزارش: پیام عابدی
