علی محمد طهماسبی بیرگانی با اشاره به شروع تدوین آیین‌نامه گرد و غبار کشور از سال ۱۳۸۶، اظهار کرد: اولین آیین‌نامه گرد و غبار تحت عنوان “آیین‌نامه آمادگی مقابله با آثار زیانبار پدیده گرد و غبار” در سال ۱۳۸۸ ابلاغ شد و سپس با توجه به تجربیات حاصل از اقدامات اجرایی و مطالعاتی در کشور، اصلاحاتی در این آیین‌نامه به وجود آمد و نهایتا تحت عنوان “آیین‌نامه هماهنگی پیشگیری و مدیریت پدیده گرد و غبار” اردیبهشت امسال ابلاغ شد.
وی تصریح کرد: در خصوص پدیده گرد و غبار، مطالعاتی از سوی ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار با همکاری دستگاه‌های ذی‌ر‌بط همچون سازمان‌های زمین شناسی، هواشناسی و جنگل‌ها انجام شد و بر اساس این مطالعات مشخص شد که وسعتی در حدود ۳۵ میلیون هکتار مناطق غبارخیز در کشور داریم که پراکندگی آن‌ها در ۲۳ استان است.
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار، گفت: مقدار غبار گسیل شده از این وسعت، ۴ میلیون و ۲۳۰ هزار تن در سال برآورد شده است که به طور میانگین (غبار ویژه) معادل ۱۲۲ کیلوگرم در هکتار ذرات کمتر از یک صد میکرون است.
طهماسبی ادامه داد: از این وسعت حدود یک میلیون و ۴۶۳ هزار هکتار در محدوده تالاب‌ها و حدود ۲٫۵ تا ۳ میلیون هکتار هم در زیستگاه‌های تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارند. سایر مناطق در اراضی زراعی و مناطق بیابانی مرتعی و سایر کاربری‌ها قرار گرفته که تحت مدیریت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است.
وی از تدوین برنامه عمل داخلی ۱۰ ساله برای مدیریت و کنترل پدیده گرد و غبار در کشور خبر داد و گفت: بر مبنای مطالعات انجام شده، یک برنامه عمل داخلی ۱۰ ساله از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۱۰ برای ۱۵ دستگاه و همه استان‌های کشور مشتمل بر ۲۳ استان غبارخیز و ۸ استان دیگر تهیه و به استان‌ها ابلاغ شده است. در این برنامه تمام وظایف دستگاه‌ها به صورت مکان محور و نیز اعتبارات آن‌ها مشخص شده است. مقرر شده که این برنامه در شورای عالی استان‌ها ملاک عمل اقدامات آتی مدیریت، سازگاری و مقابله با گرد و غبار قرار گیرد.
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار در خصوص مناطق غبارخیز برون مرزی توضیح داد: مطالعه‌ای برای مناطق پیرامونی کشور انجام شده است که در آن بیش از ۲۰ کشور مورد بررسی قرار گرفته‌اند. بر این اساس این مطالعه، در مجموع وسعتی معادل ۲۷۰ میلیون هکتار مناطق غبارخیز شناسایی شده است که از جهات مختلف گرد و غبار را به سمت کشور ما گسیل می‌کنند. مجموع غبارخیزیِ برآورد شده نزدیک به ۱۵۰ میلیون تن و غبار ویژه آن ۵۴۰ کیلوگرم در هکتار است که حدود ۳ برابر بیشتر از غبار ویژه تولید شده در داخل کشور است.
وی با بیان اینکه برای ۸ کانون گرد و غبار پیرامونی کشور، یک برنامه عمل منطقه‌ای تهیه شده است،تصریح کرد: برنامه عمل منطقه‌ای منشأهای گرد و غبار برون مرزی منطبق بر مطالعات شناسایی مناطق در خارج از کشور است و بر این اساس ۲ زیربرنامه یکی برای غرب آسیا و دیگری برای بخشی از آسیای میانه تهیه شده است. زیربرنامه غرب آسیا عمدتا کشورهای حاشیه خلیج فارس را در برمی‌گیرد و زیربرنامه آسیای میانه هم کشورهایی که در شمال و شرق کشور ما هستند را شامل می شود.
طهماسبی بیرگانی از تصمیم‌گیری برای به اشتراک گذاشتن برنامه عمل منطقه‌ای با سازمان‌های بین‌المللی خبر داد و گفت: تصمیم بر این است که بخش شرق و شمال شرق را با “اسکاپ” و “اپدیم” که دفترش در تهران است مورد پیگیری قرار دهیم و برنامه عمل غرب آسیا را با “اسکوآ” یا “یو ان دی پی” پیگیری کنیم.
وی در خصوص اعتبارات تخصیص یافته به بحث کنترل گرد و غبار بیان کرد: عمده اعتبارات تخصیص یافته به بحث گرد و غبار از محل صندوق توسعه ملی بوده و از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹ ادامه پیدا کرده است. کل مبلغ اختصاص یافته به این امر برابر با ۳۷۰ میلیون یورو و دلار (بعضی سال‌ها به یورو و بعضی سال‌ها به دلار) بوده است که بین ۱۰ سازمان و ۲۷ استان غبارخیز و غبارناک تخصیص یافته است. معادل ریالی این عدد بیش از ۲۵۰۰ میلیارد تومان است.
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار افزود: حدود ۵۳ درصد از این اعتبارات به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، ۱۵ درصد به وزارت جهاد کشاورزی، بیش از ۹ درصد به سازمان حفاظت محیط زیست و حدود ۲۰ درصد هم به وزارت نیرو اختصاص پیدا کرده است. سهم دیگر دستگاه‌ها هم با توجه به وظایف و ماموریت‌هایی که داشتند کمتر از یک درصد بوده است.
طهماسبی بیرگانی گفت: با استفاده از این اعتبارات چیزی در حدود ۸۵ هزار هکتار عملیات نهالکاری و بوته‌کاری، حدود ۱۶۰ هزار هکتار مراقبت، آبیاری و واکاری، قریب به یک میلیون و ۷۵۰ هزار هکتار حفاظت و قرق، ۱۰۰ هزار هکتار مدیریت رواناب، ۲۶ هزار هکتار مالچ پاشی توام با نهالکاری، ۳ هزار هکتار بادشکن زنده و غیرزنده و ۲۵۰۰ هکتار هم تله رسوبگیر اجرا شده است. برای سال ۱۴۰۰ هم اعتباراتی پیش بینی شده که تخصیص این اعتبارات از محل صندوق توسعه ملی نیست.
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار در خصوص اقدامات اجرایی در خارج خاطرنشان کرد: متاسفانه تاکنون موفق به انجام اقدام مشترکی در خارج از کشور نشده‌ایم به این دلیل که برای کشورهای اطراف ما موضوع گرد و غبار چندان در اولویت قرار ندارد اما تصمیم داریم کار را در قالب برنامه‌های عمل زیرمنطقه‌ای از کشور عراق شروع کنیم. قبل از فراگیری بیماری کرونا، درخواستی از سوی این کشور صورت گرفت ولی به دلیل وضعیت موجود، انجام کار به تعویق افتاد.
دبیر ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت مقابله با پدیده گرد و غبار با اشاره به خسارت های زیستی و اقتصادی پدیده گرد و غبار، تصریح کرد: برای برآورد خسارت پدیده گرد و غبار به منابع زیستی و اقتصادی، مطالعه ای برای ۶ استان شاخص خوزستان، ایلام، کرمانشاه، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و هرمزگان انجام دادیم که بر اساس قیمت های پایه سال ۱۳۹۷، این پدیده در حدود ۵۹۰ هزار میلیارد ریال خسارت در دوره ۳ ساله به منابع زیستی و اقتصادی این ۶ استان وارد کرده است.
وی افزود: این استان ها به گونه ای انتخاب شده اند که بتوانند یک پراکنش مناسب از کل کشور داشته باشند. این محاسبه در بخش های مختلف کشاورزی، خانوار، صنعت، بهداشت و درمان و… انجام شده است. بررسی ها نشان می دهد که حدود ۵۴ درصد کل این خسارت ها به تنهایی مربوط به زیربخش های مختلف کشاورزی بوده است.
طهماسبی بیرگانی تاکید کرد: این خسارت ها حدود ۱٫۰۲ تولید ناخالص این ۶ استان را در بر می گیرد که عدد قابل توجهی است و با اجرای یک برنامه درست می توان جلوی این خسارت را گرفت.
