انتشار خبری تحت عنوان هدر رفت آب مورد نیاز برای ۱۷ میلیون نفر در سال به دلیل نشت از زیرساخت‌های انتقال آب آن هم در این اوضاع نامناسب بارندگی در کشور افکار عمومی را با شوک قابل ملاحظه‌ای همراه کرد.
بررسی جزئیات دقیق از میزان هدر رفت آب بیانگر این مسئله است که حجم آب معادل مصرف ۱۷ میلیون نفر تنها مرتبط با هدر رفت واقعی آب در شبکه آب و فاضلاب کشور است و با در نظر گرفتن هدر رفت ظاهری شامل مصارف غیر مجاز، خطای مدیریت داده‌ها و سیستم‌ها و دقت کم تجهیزات اندازه‌گیری، میزان کل هدر رفت آب کشور به ۲ میلیارد و ۳۸۸ میلیون متر مکعب معادل ۲۸٫۵ درصد از کل آب تامین شده در سال ۹۹ می‌رسد.
* آب شرب ۳۳ میلیون نفر در سال ۹۹ هدر رفت
به استناد مستندات ارائه شده از سوی شرکت آب و فاضلاب کشور، در سال ۱۳۹۹ میزان ۸ میلیارد و ۳۷۹ میلیون متر مکعب آب شرب تصفیه شده شامل ۳۹٫۱ درصد از منابع سطحی و ۶۰٫۹ درصد از منابع زیر زمینی تامین شده است.
از این میزان بیش از ۱ میلیارد و ۱۳۱ میلیون متر مکعب در قالب هدر رفت ظاهری به دست مصرف کننده نهایی نمی‌رسد، تفکیک میزان هدر رفته ظاهری بیانگر آن است که ۴۱۱ میلیون متر مکعب از میزان هدر رفت آب ظاهری کشور مرتبط با مصارف غیرمجاز است، ۱۹ میلیون متر مکعب مرتبط با خطای مدیریت داده‌ها و سیستم به حساب می‌آید و ۵۲۸ میلیون متر مکعب دیگر نیز به دلیل عدم دقت تجهیزات اندازه‌گیری هدر می‌رود و هدر رفت آب به معنای تولید فاضلاب بیشتر است.
علاوه بر این، میزان آب نشت شده در کل شبکه آب و فاصلاب کشور تحت عنوان هدر رفت واقعی در سال ۹۹ به ۱ میلیارد و ۲۵۷ میلیون متر مکعب می‌رسد. از این میان ۱۳۵ میلیون متر مکعب از هدر رفت واقعی متعلق به نشت از خطوط انتقال، ۵۰۹ میلیون متر مکعب نشت از شبکه توزیع، ۵۷۶ میلیون متر مکعب نشت از انشعابات مشترکین، ۲۴ میلیون متر مکعب نشت از مخازن و در نهایت ۱۳ میلیون متر مکعب ناشی از سرریز مخازن است.
میزان کل هدر رفت آب ثبت شده در سال ۱۳۹۹ تنها به میزان هدر رفت واقعی ختم نشده و با در نظر گرفتن کل هدر رفت آب و همچنین در نظر گرفتن میزان سرانه آب مصرفی هر نفر در کشور معادل ۲۰۰ لیتر در روز، در سال ۹۹ معادل مصرف سالانه بیش از ۳۲٫۷ میلیون نفر آب شرب بهداشتی به هدر رفته است. به عبارت دیگر در شرایطی که آمار هدر رفت واقعی آب کنترل شود، زمینه تامین نیاز آب برای نزدیک به ۴۰ درصد جامعه مهیا خواهد شد.
*چرا آب مورد نیاز ۴۰ درصد جامعه هدر می‌رود؟
این آمار به قدری شوک آور است که ذهن هر مخاطبی ناخودآگاه به دنبال پرسش چرایی این میزان هدر رفت می‌رود. در همین راستا، در همین راستا، مرتضی برفی، مدیرکل دفتر برنامه ریزی و بودجه شرکت آبفای کشور در بیان دلایل عمده هدر رفت آب گفت :« بیشترین تاثیر در هدر رفت آب مرتبط با نشت از انشعابات مشترکان است.
همچنین دقت کم تجهیزات اندازه‌گیری ئ مصارف غیر مجاز نیز جزء دلایل اصلی هدر رفت آب در کشور به حساب می‌آید بنابراین رفع فرسودگی شبکه، افزایش دقت تجهیزات اندازه‌گیری با نصب ابزارآلات نوین و تلاش برای قطع انشعابات غیر مجاز از جمله اقدامات مد نظر آبفا برای کاهش هدر رفت آب به حساب می‌آید.»
*یارانه پنهان آب هر متر مکعب ۲۰ هزار تومان
با توجه به احاطه مسئولان به دلایل هدر رفت آب سوال دوم پیش آمده در این موضوع آن است که چرا کاری برای کاهشی این آمار نمی‌شود.
در پاسخ به این سوال باید به بازخوانی یک زخم قدیمی مراجعه کنیم. نظام تامین انرژی کشور از ابتدا تا کنون به دلیل وفور منابع بر اساس تعرفه‌گذاری یارانه‌ای بنا شده است.
بر همین اساس میزان هزینه تمام شده برای تولید و توزیع انرژی در کشور بسیار کمتر از قیمت فروش این منابع است و این مابه‌تفاوت از منابع دولتی در قالب یارانه پنهان انرژی به مردم پرداخت می‌شود. بر همین اساس نظام اقتصادی تصفیه و توزیع آب در کشور نیز مشابه نظام اقتصاد انرژی از سیاست‌های یارانه‌ای پیروی می‌کند.
همین مسئله سبب شده تا هزینه توسعه زیرساخت تولید و توزیع آب، هیچ قرابتی با هزینه فروش آب به مشترکان خانگی نداشته باشد. برای مثال هزینه تمام شده آب شهری بر مبنای به روزترین آمار شرکت آب و فاضلاب کشور برای هر متر مکعب معادل ۱۳۹۰ تومان است، این در حالیست که قیمت فروش هر متر مکعب آب شهری در حال حاضر تنها ۵۳۸ تومان محاسبه شده است. همین مسئله در بخش روستایی نیز صادق بوده و هزینه قیمت تمام شده و قیمت فروش آب به ترتیب ۱۶۰۰ تومان و ۴۱۹ تومان است.
به عبارت دیگر، برای هر متر مکعب آب ضرر نزدیک به ۱۰۰۰ تومانی به شرکت‌های آب و فاضلاب مستقر در کشور تحمیل می‌شود.
*آشنایی با متهم ردیف اول هدر رفت آب
اختلاف قابل توجه قیمت تمام شده و قیمت فروش به معنای ضرردهی تمام و کمال یک شرکت دولتی است. این ضرر سنگین و قابل توجه که به طور ساده‌سازی شده سالانه ۸٫۵ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود، اصلی‌ترین متهم، فرسودگی زیرساخت شبکه آب شرب کشور و به دنبال آن هدر رفت آب است.
به عبارت دیگر هزینه ۸٫۵ هزار میلیارد تومانی که در هر سال باید صرف نوسازی و توسعه شبکه آب‌رسانی کشور شود، در قالب یارانه پنهان آب نصیب مشترکان می‌شود. علاوه بر این در نظام تعرفه‌گذاری یارانه‌ای مصرف بیشتر به معنای استفاده از یارانه پنهان بیشتر است و پرمصرف‌های عمدتا ثروتمند انتفاع بیشتری از این مسئله دارند.
این یعنی این هزینه نه تنها صرف توسعه زیرساخت‌های کشور نشده، بلکه به طور غیر عادلانه به جیب مشترکان پرمصرف عمدتا ثروتمند هدایت می‌شود.
با توجه به موارد ذکر شده، مادامی که اقتصاد آب با مشکلاتی نظیر تعرفه‌گذاری غلط دست و پنجه نرم کند، طبیعتا آمار نشت و هدر رفت ناشی از فرسودگی زیرساخت امری اجتناب ناپذیر خواهد بود و حل و فصل این مسئله از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.
