دریافت سود سهام در بازار سرمایه به دلیل استفاده اغلب شرکتهای بورسی از روش غیرقانونی به جای پرداخت از طریق روش قانونی سامانه سجام، برای سهامداران سخت شده است.
به گزارش پرونده نیوز، دریافت سود سهام در بازار سرمایه ایران به دلیل استفاده بیشتر شرکتهای بورسی از روش غیرقانونی برای سهامداران سخت شده است. شرکتهای بورسی به جای پرداخت از طریق روش قانونی سامانه سجام از روش‌های دیگری استفاده می‌کنند. این موضوع سبب شده اکثر سهامداران به حقوق قانونی خود نرسند.
پرداخت سود سهام یکی از جذابیت‌هایی است که سرمایه‌گذاران را ترغیب به سرمایه‌گذاری در بازار بورس می‌کند. این جذابیت در بازار بورس ایران به دلیل پیچیده شدن فرایند پرداخت توسط شرکتهای بورسی ازدست‌رفته است. در این گزارش به بررسی فرایندهای واریز سود سهام شرکتهای بورسی پرداخته شده و در ادامه وضعیت کنونی پرداخت سود سهام عنوان‌شده و در انتها راه‌حل‌هایی برای برطرف نمودن این مسئله ارائه می‌شود.
تا قبل از سال ۹۸ شرکتهای بورسی از دو شیوه اقدام به واریز وجه سود سهامداران می‌کردند. از سال ۹۸ با ایجاد سامانه سجام توسط شرکت سرمایه‌گذاری مرکزی یک روش دیگر به روش‌های قبلی اضافه‌شده و آن‌هم استفاده از این سامانه جهت واریز وجه سهامداران است.
فرایندهای واریز سود سهام
در روش اول سهامداران با مراجعه حضوری به بانک و با ارائه کد بورسی و کارت ملی در صورتی به سود خود دسترسی پیدا می‌کنند که یا در بانک عامل مذکور حساب داشته باشند یا افتتاح حساب کنند. این روش سبب تحمیل هزینه‌های اضافی افتتاح حساب و رفت آمد به سهامداران می‌شود. از طرفی افرادی که برای دریافت سود به بانک مراجعه می‌کنند، با خطر ابتلاء به کرونا مواجه‌اند.
در روش دوم سهامداران اطلاعات مالی و هویتی خود را به شرکت از طریق ایمیل، پست، بارگذاری مدارک درتارنمای شرکت و یا ترکیبی از موارد گفته‌شده ارسال می‌کنند. اگرچه به‌جز شیوه پستی (به‌واسطه حضور در اداره پست مشکلاتی مشابه روش بانکی دارد) سایر شیوه‌ها به نسبت روش قبلی معایب و هزینه کمتری برای سهامداران دارد اما خالی از اشکال هم نیست. ایراد اصلی این شیوه شفاف نبودن فرایند پرداخت است. سهامداران در این شیوه از عدم تأیید ارسال مدارک توسط شرکت بورسی ناراضی هستند. این عدم تاییده سبب شده که سهامدار از زمان واریز وجه و اینکه سودی به حسابش واریزشده یا نه اطلاعی نداشته باشد که این امر منجر به بلاتکلیفی و سردرگمی سهامدار می‌شود.
در این میان روش سوم که در سال ۹۸ پرداخت سود تقسیمی شرکتهای بورسی از بستر سامانه سجام امکان پذیر شد. این شیوه بدون احتیاج به حضور سهامدار در بانک یا ارسال مدارک به شرکت، سود مستقیماً به شماره شبا اعلامی سهامدار در سامانه سجام واریز می‌شود. مزیت روش سجامی کاهش هزینه‌های سهامدار و پرداخت کامل حق سهامداران است که می‌تواند باعث رغبت بیشتر سرمایه‌گذاران به بازار بورس شود.
پشت پرده اصرار به پرداخت سود خارج از سجام
در حال حاضر بیشتر شرکتهای بورسی از روش‌های قدیمی پرداخت استفاده کرده که سبب اعتراض سهامداران شده است. طبق اعلام سجام در سال ۹۹ فقط ۱۲۳ شرکت از ۴۹۰ شرکتی که اطلاعیه تقسیم سود را منتشر کرده‌اند، حاضر به پرداخت سود سهامداران از طریق سامانه سجام شده‌اند. طبق برآوردهای انجام‌شده این عدد در سال ۱۴۰۰ به ۲۱۸ شرکت رسیده که این عدد کمتر از ۵۰ درصد شرکتهای بورسی را شامل می‌شود. سؤالی که در ذهن شکل می‌گیرد این است که باوجود راحتی پرداخت سود از طریق سامانه سجام توسط شرکتهای بورسی چرا همچنان نیمی از شرکتهای بورسی از سامانه سجام استفاده نمی‌کنند؟ علت این امر را می‌توان در آمار اعلامی مدیر سجام پیدا کرد. طبق این آمار درروش غیر سجامی تنها ۱۵ الی ۲۰ درصد سهامداران حقیقی سود سهام را خود دریافت می‌کنند که این آمار درروش سجامی بیش از ۹۵ درصد است. به‌عبارت‌دیگر وجه سود سهام ۸۰ الی ۸۵ درصد سهامداران در حساب شرکتهای بورسی باقی‌مانده که این عدد درروش سجامی صرفاً ۵ درصد است.
روش‌های پرداخت سود سهام از منظر قانونی
سوال دیگری که ممکن است پیش بیاید باوجود روش‌های مختلف پرداخت سود سهامداران کدام روش دارای اعتبار و پشتوانه قانونی است؟
ایمان گنجگاهی، کارشناس اقتصادی می‌گوید: طبق تبصره ۳ ماده ۵ دستورالعمل سازمان بورس و اوراق بهادار «شرکت بورسی موظف است جهت تسهیل امور سهامداران، انجام کلیه اقدامات شرکتی خود ازجمله توزیع سود را در صورت قبول شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به آن شرکت واگذار نماید». بر اساس این دستورالعمل، شرکت‌ها باید توزیع سود را از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی انجام دهند. با توجه به این دستورالعمل می‌توان گفت تنها استفاده از سامانه سجام برای پرداخت سود وجاهت داشته و سایر روش‌ها فاقد اعتبار قانونی هستند.
رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس: پرداخت سجامی سود شرکتهای بورسی باید پیگیری شود
در همین ارتباط، حجت الاسلام شجاعی، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ گفت: انتظار ما از رئیس جدید سازمان بورس این است که نظارت جدی بر شرکتهای بورسی اعمال شده و جلوی تخلف شرکت‌ها در خصوص پرداخت غیر سجامی سود گرفته شود تا به این شیوه از حقوق سهامداران خرد هم حمایت صورت گیرد.
وی با تأکید بر لزوم پرداخت سود تقسیمی شرکتهای بورسی از طریق سامانه سجام گفت: انگیزه برخی از شرکت‌ها برای پرداخت غیر سجامی سود در این نکته نهفته است که در روش‌های غیر بورسی حدود ۸۰ درصد سود نزد خود شرکت‌ها باقی می‌ماند و سهامداران به علت مشکلاتی که در روش‌های غیر سجامی وجود دارد از دریافت سود امتناع می‌کنند.
به گفته وی، در بازه زمانی شهریور ۹۹ تا شهریور ۱۴۰۰ از میان ۴۹۰ اطلاعیه‌های شرکتهای بورسی که منتشر شده است، نشان می‌دهد که تنها ۲۱۸ شرکت نسبت به پرداخت سود از مسیر سجام اقدام کرده‌اند و بقیه شرکت‌ها در تخلفی آشکار از اجرای قانون سر باز زده‌اند.
شجاعی ضمن تاکید بر ضرورت همکاری سامانه جامع اطلاعات مشتریان با شرکتهای بورسی برای واریز سود از مسیر سجام گفت: انتظار ما از رئیس جدید سازمان بورس این است که نظارت جدی بر شرکتهای بورسی اعمال کند و جلوی تخلف شرکت‌ها در خصوص پرداخت غیر سجامی سود را بگیرد تا به این شیوه از حقوق سهامداران خرد هم حمایت شود.
لزوم نظارت فعال سازمان بورس بر شرکتهای بورسی
به نظر می‌رسد تنها گزینه حل مسئله سود سهامداران تمکین کردن شرکتهای بورسی از دستورالعمل شورای عالی بورس است. اما همانطور که گفته شد تنها نیمی از شرکت‌ها در سال ۱۴۰۰ از این دستورالعمل تمکین کرده‌اند.
گنجگاهی درباره راه تمکین شرکتهای بورس از دستورالعمل شورای عالی بورس می‌گوید: سازمان بورس و اوراق بهادار در صورت ادامه روند غیر قانونی پرداخت سود شرکتهای بورسی به روش‌های غیر سجامی، می‌تواند از طریق سیاست‌هایی شرکتهای بورسی را مکلف به استفاده از سامانه سجام کند. به‌طور مثال اگر شرکتی در بازار بورس فعالیت دارد اما از مسیر سجام نسبت به پرداخت سود سهامداران اقدام نمی‌کند به بازار فرابورس و از بازار فرابورس به بازار پایه انتقال یابد و این انتقال به اطلاع عموم ذی‌نفعان با ذکر دلیل انتقال برسد. همچنین درصورتی‌که شرکتی بعد از تغییر وضعیت همچنان از طریق روش غیرسجامی اقدام به پرداخت سود سهامداران کند، سازمان اوراق بورس می‌تواند به «لغو پذیرش» امتیاز شرکت از بازار بورس اقدام کند.
