دکتر حجت اله شریعتمداری- در شرایط کنونی نظام بینالملل که با تحولات ژئوپلیتیکی و پیچیدگیهای فزاینده در روابط میان کشورها همراه است، دیپلماسی منطقهای به عنوان یکی از رویکردهای نوین در سیاست خارجی، از اهمیت فزایندهای برخوردار شده است. این نوع دیپلماسی، با تمرکز بر نقشآفرینی نهادهای محلی و استانی، بهویژه در مناطق مرزی، بستری برای تقویت تعاملات فرامرزی و توسعه متوازن فراهم میسازد.
استان خراسان رضوی، با مرکزیت کلانشهر مشهد، به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز، ظرفیتهای فرهنگی، اقتصادی و مذهبی و همجواری با کشورهای مهم منطقهای، از قابلیتهای ویژهای برای ایفای نقش در دیپلماسی منطقهای برخوردار است.
*نقش مدیریت استان در توسعه دیپلماسی منطقه ای*
دکتر غلامحسین مظفری، بعنوان استاندار خراسان رضوی، با بهرهگیری از پیشینهای غنی در حوزههای مدیریتی، اقتصادی و سیاستگذاری عمومی، رویکردی راهبردی و توسعهمحور در حکمرانی منطقهای اتخاذ کرده است. وی با هدف ارتقاء جایگاه استان در تعاملات فرامرزی، تلاش نموده است تا مدیریت محلی را از سطح اجرایی صرف به سطح کنشگری دیپلماتیک ارتقاء دهد.در این چارچوب، سفرهای رسمی ایشان به کشورهای همسایه از جمله پاکستان، افغانستان، ازبکستان و… همراه با برگزاری نشستهای مشترک با مقامات دولتی، نهادهای اقتصادی و فعالان بخش خصوصی، نشاندهنده رویکردی فعال در دیپلماسی منطقهای و تلاش برای ایجاد پیوندهای پایدار اقتصادی، فرهنگی و ترانزیتی در شرق کشور است.ایشان با درک دقیق از ظرفیتهای بومی استان و شرایط فعالیت بخش خصوصی، بستری برای گفتوگوی مؤثر میان دولت و فعالان اقتصادی فراهم آورده است. این تعاملات، ضمن تقویت سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران، زمینهساز توسعه متوازن، امنیت مرزی و همگرایی منطقهای در چارچوب اهداف کلان ملی بوده است.
*نشست دیپلماسی استانی؛ الگویی از دیپلماسی چندسطحی*
برگزاری دومین نشست منطقهای دیپلماسی استانی در مشهد، با حضور استانداران شرق کشور، سفرا و سرکنسولهای جمهوری اسلامی ایران در کشورهای همسایه، نخبگان اقتصادی، فعالان بخش خصوصی و مقامات ارشد ملی، نمونهای عملی از دیپلماسی چندسطحی محسوب میشود. این نشست، با محوریت چهار پنل تخصصی در حوزههای همکاریهای تجاری و مناطق آزاد، سیاست همسایگی و زیرساختهای حملونقل، گردشگری زیارت و سلامت، و پیوند اقتصاد ملی با فناوریهای نوین، زمینهساز همافزایی میان ظرفیتهای محلی و اهداف کلان ملی خواهد بود.
*ضرورت بازتعریف سیاست همسایگی از منظر توسعهمحور*
همسایگی جمهوری اسلامی ایران، بهویژه در مناطق شرقی کشور، نیازمند بازتعریفی توسعهمحور است. استاندار خراسان رضوی با تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی، تلاش نموده است تا تعامل با کشورهای همسایه را از سطح سیاسی صرف به سطح همکاریهای عملیاتی در حوزههای تجارت، ترانزیت، گردشگری سلامت و صادرات دانشبنیان ارتقاء دهد. این رویکرد، ضمن تقویت امنیت مرزی، زمینهساز توسعه پایدار و متوازن در استانهای شرقی کشور خواهد بود.
*چالشهای ساختاری و لزوم تفویض اختیار واقعی*
با وجود اقدامات مؤثر در حوزه دیپلماسی منطقهای، محدودیتهای ساختاری در نظام اداری کشور، از جمله فقدان اختیارات کافی برای استانداران در حوزههای مرتبط با تجارت فرامرزی، سرمایهگذاری خارجی، مدیریت مناطق آزاد و انعقاد تفاهمنامههای اجرایی و… مانعی جدی در مسیر تحقق اهداف این نوع دیپلماسی بهشمار میرود.موفقیت دیپلماسی منطقهای مستلزم تفویض اختیار واقعی به نهادهای محلی و ایجاد سازوکارهای هماهنگ میان نهادهای ملی و استان ها است. در این میان تجارب کشورهایی همچون آلمان، چین و هند قابل توجه است.
تجربه خراسان رضوی نیز گواهی بر وجود اراده و برنامهریزی محلی است؛ آنچه مورد نیاز است، همافزایی ساختاری و واگذاری اختیارات متناسب با مسئولیتهاست.
*سخن پایانی*
دیپلماسی منطقهای، به عنوان ابزاری عملی در خدمت توسعه، امنیت و تعامل سازنده، نیازمند حمایت ساختاری و تقویت جایگاه نهادهای محلی است. استانداری خراسان رضوی، با نگاهی فراتر از مدیریت اجرایی، توانسته است مشهد را به بستری برای گفتوگوی منطقهای، همکاری اقتصادی و همگرایی فرهنگی تبدیل نماید. استمرار این مسیر، مستلزم بازنگری در نظام حکمرانی منطقهای و تفویض اختیار مؤثر به استانداران است تا بتوانند در چارچوب سیاستهای ملی، نقشآفرینی مؤثرتری در تعاملات فرامرزی ایفا نمایند.
