نتایج مطالعه‌ای که اخیرا منتشر شده نشان می‌دهد که میزان بارش برف در ایران کاهش یافته است.
نیو صدر: احتمالا شما هم بارها داستان‌هایی از بارش‌های عجیب برف در گذشته شنیده‌اید، داستان‌هایی که برخی مواقع تشخیص واقعی یا افسانه‌ای بودن آن بسیار سخت است، اما یک مطالعه که به تازگی منتشر شده است نشان می‌دهد این روایت‌ها چندان هم بی‌راه نیستند.
در تحقیق اخیر استاد دانشگاه کالیفرنیا در ارواین موضوع بارش برف و «خشکسالی‌های برفی» در کل مناطق زمین بررسی شده است و آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که بارش برف تقریبا در اکثر مناطق از جمله ایران کاهش یافته است. این موضوع می‌تواند پیامدهای مختلفی از جمله کاهش منابع آبی کشور به همراه داشته باشد.
امیر آقاکوچک استاد دانشکده عمران و محیط زیست دانشکده علوم زمین دانشگاه کالیفرنیا در ارواین و نویسنده این مطالعه، به خبرآنلاین می‌گوید: «منظور از خشکسالی کمبود بارش برای یک دوره طولانی است، ولی به نظر ما باید به برف به طور جداگانه‌ای نگاه کرد تا تصویر بهتری از خشکسالی داشته باشیم. به همین دلیل بحث “خشکسالی برف” خیلی مهم است، چون تصویر بهتری از شرایط خشکسالی می‌دهد، به خصوص در مناطقی که برف قسمت مهمی از منابع آب را تشکیل می‌دهد.»
خشکسالی برف در دنیا و ایران
نتایج این مطالعه نشان می‌دهند که خشکسالی برفی، در بیشتر مناطق دنیا افزایش یافته است و از هفت منطقه اصلی که مورد مطالعه قرار گرفتند مناطق زیادی درگیری خشکسالی برفی شده‌اند.
منطقه‌ای به مرکزیت هندوکش، که شامل افغانستان و شمال شرق ایران نیز می‌شود، یکی از مناطقی است که به طور کلی خشکسالی‌های برفی در آن کاهش یافته ولی در عین حال شاهد دوره‌هایی از خشکسالی برفی شدید در سال‌های اخیر بوده است.
آقاکوچک در این رابطه توضی می‌دهد: «مطالعه ما جهانی بود و شامل کل مناطق برفگیر دنیا از جمله ایران می‌شود، اما هفت منطقه برفگیر را جداگانه بررسی کردیم که یک قسمت از هندوکش شامل ایران هم می‌شود. نتایج نشان می‌دادند که در بیشتر مناطق خشکسالی‌های برفی بیشتر شده است، ایران جزو مناطقی است که به طور کلی خشکسالی برفی در آن بیشتر شده است. حتی در قسمت‌هایی از ایران که بارندگی‌ها ثابت بوده یا کاهش زیادی نداشته است، دیده می‌شود که میزان برف کمتر شده است.»
نتیجه خشکسالی برف؛ بحران در افغانستان و تهدید برای ایران
اما این خشکسالی در ایران، صرفا به معنای از دست دادن بارش‌های زیبای برف در زمستان‌ها و فراموشی شهرهای سفیدپوش نیست، عدم بارش برف می‌تواند منجر به سیل و کم‌آبی شود. چراکه برخلاف بارش‌های باران که آب روان و بعد وار رودخانه‌ها می‌شود، برف ممکن است تا چند ماه در محل باقی بماند و بعد در فصل گرما آب شود و به منبع آب محیط‌زیست و انسان‌ها تبدیل شود.
آقاکوچک در این باره می‌گوید: «این قضیه مهم است چون برف یک نوع مخزن طبیعی حساب می‌شود، مثل سد که مخزن دستساز است. آب در یک جا برای مدتی باقی می‌ماند و به مرور پخش می‌شود و نبودش قطعا تاثیرات خیلی بزرگی روی منابع آب دارد، چراکه اگر تمام برف را به شکل بارندگی بگیریم، لزوما نمی‌توانیم از آن استفاده بهینه بکنیم. اگر همین برف به مرور آب بشود هم برای محیط زیست هم برای ما انسان‌ها مهم است.»
برای مثال افغانستان یکی از کشورهایی است که برای تامین آب وابستگی زیادی به منابع برفی خود دارد و خشکسالی نسبتا شدید برفی در سال ۲۰۱۷-۲۰۱۸ این کشور را با مشکلات زیادی روبرو کرد.
در این مطالعه در این رابطه نوشته شده است: «در ژانویه، فوریه و مارس ۲۰۱۸، افغانستان با خشکسالی برفی شدیدی روبه‌رو شد که ۳.۹ تا ۴.۵ برابر بیشتر بود. در نتیجه این اتفاق این کشور با کمبود غذا، از بین رفتن محصولات غذایی، تلف شدن دام‌ها و خشکی چاه‌ها و رودخانه‌ها شد و منجر به جابه‌جایی ۲۶۶هزار نفر شد. این اتفاق همچنان روی ناامنی غذایی ۱۰.۶ میلیون نفر (نیمی از جمعیت روستایی افغانستان) موثر بود.
این موضوع می‌تواند برای ایران هم تهدید باشد، آقاکوچک در این رابطه توضیح می‌دهد: «خشکسالی برفی همان‌طور که در بخش کشاورزی افغانستان تاثیرات خیلی زیادی داشت، ممکن است در مناطق دیگر هم چنین اثری داشته باشد. برای ایران هم خشکسالی برفی با اهمیت است، مقدار زیادی از منابع آبی کشور ما از برف کوهستان‌هایمان تامین می‌شود. رودهای پرآب جنوبی و استان‌های شمالی کشور اغلب برفی هستند و طبیعتا کمتر شدن برف و یا حتی سریع‌تر ذوب شدنش تاثیر قابل توجهی روی منابع آب کشور دارد.»
آب شدن سریع برف‌ها؛ کم‌آبی و سیل‌های بیشتر
در واقع در کنار کاهش بارش برف در چهل سال گذشته، به نظر می‌رسد با گرمایش زمین به دلیل فعالیت‌های انسانی سرعت آب شدن آن‌ها هم روی زمین سرعت بیشتری پیدا کند.
این موضوع در سال‌های اخیر در مناطق مختلفی مشاهده شده است، به همین دلیل افزایش دمای آلاسکا منجر شده است که در این منطقه دوره بیشتری از تابستان برف وجود نداشته باشد. ایران هم یکی از مناطقی است که دمای آن با سرعت بیشتری از میانگین جهانی در حال افزایش است و آب شدن سریع‌تر برف می‌تواند پیامدهایی مختلفی داشته باشد.
آقاکوچک در این باره می‌گوید: «وقتی صحبت از برف می‌کنیم دما نقش قابل توجهی پیدا می‌کند، گرم شدن ممکن است باعث افزایش سرعت آب شدن برف بشود، یعنی حتی اگر برفی داشته باشیم، افزایش سرعت آب شدن آن می‌تواند منجر به ایجاد سیل‌های مخرب بشود و یا منابع آبی به سرعت کاهش پیدا کند و در آخر تابستان با خشکسالی شدید روبرو شویم. این نوع خشکسالی را با نگاه خشکسالی هواشناسی نمی‌توان خیلی تشخیص داد، اما شش ماه بعد از آب شدن سریع برف در عمل خشکسالی داشته باشیم که شاخص‌های هواشناسی آن را نشان نمی‌دهند.»
